همه‌چیز درباره الفبای آوانگاری بین‌المللی (IPA) – قسمت دوم

امیدوارم مطالبی را که در قسمت قبل درباره آن‌ها صحبت کردیم یادتان باشد.

برای اینکه یادآوری کنیم در قسمت قبل درباره چه چیزی صحبت کردیم، معنی و مفهوم الفبای آوانگاری بین‌المللی را مرور می‌کنیم:

الفبای آوانگاری بین‌المللی شامل سمبل‌هایی است که به شما کمک می‌کند تلفظ دقیق و درست یک کلمه را یاد بگیرید. اگر به بیش از یک زبان صحبت می‌کنید، باید برای اینکه بتوانید کلمات را درست تلفظ کنید، الفبای آوانگاری آن زبان را بلد باشید.

در الفبای آوانگاری بین‌المللی، طراحی سمبل‌ها به گونه‌ای صورت گرفته است که در ساده‌ترین حالت ممکن باشد و ابهامی برای زبان‌آموز ایجاد نکند. در IPA هر سمبل فقط یک تلفظ دارد. وقتی کلمه‌ای را با الفبای آوانگاری بین‌المللی بخوانید، دقیقا مشخص است تلفظ آن به چه صورت است.

در مقاله قبل سه دلیل بیان کردیم برای اینکه بدانید چرا یادگیری الفبای آوانگاری بین‌المللی مفید است. اولین دلیل این است که بتوانید کلمات را از همان ابتدا درست تلفظ کنید.

همچنین یادگیری الفبای آوانگاری بین‌المللی به شما کمک می‌کند از روز اول با تلفظ درست صحبت کنید. مثلا اگر قرار است زبان آلمانی یاد بگیرید، پیش از هر کاری باید به الفبای آوانگاری آلمانی رجوع کنید.

اگر می‌خواهید درک عمیق‌ترین از آواهای زبان داشته باشید، باید الفبای آوانگاری بین‌المللی را یاد بگیرید. با اندام‌ها و ارگا‌ن‌هایی که در بدن انسان مسئول تولید صدا هستند، آشنا شوید و بفهمید لب‌ها و تارهای صوتی چطور کار می‌کنند تا صداهای مختلف تولید شوند.

برای یادگیری الفبای آوانگاری بین‌المللی نباید بترسید. این الفبا 163 سمبل دارد اما قرار نیست شما همه آن‌ها را یاد بگیرید. هر زبانی فقط از تعدادی از این سمبل‌ها استفاده می‌کند. پس بهتر است قبل از یادگیری هر زبانی، ابتدا الفبای آوانگاری آن را بشناسید و یاد بگیرید.

در قسمت قبلی مقاله نحوه یادگیری الفبای آوانگاری بین‌المللی برای زبان انگلیسی را به شما یاد دادیم و در این قسمت می‌خواهیم به ادامه این مبحث بپردازیم.

با جدول مصوت‌های IPA کارمان را ادامه می‌دهیم.

جدول مصوت‌های IPA

توضیح مصوت‌های IPA در زبان انگلیسی نسبت به سایر زبان‌ها سخت‌تر و پردردسرتر است، چون این صداها گویش به گویش تفاوت‌های زیادی با هم دارند. امروز و در این مقاله زمان خوبی است برای اینکه جدول الفبای آوانگاری بین‌المللی را یاد بگیرید:

اگر از تصویر بالا چیزی متوجه نمی‌شوید، به جدول «مصوت‌ها» در ویکی‌پدیا نگاهی بیاندازید.

اگر بتوانید مثال‌هایی را که در این جدول آمده با صدای بلند بخوانید، می‌توانید مصوت‌های IPA را برای زبان انگلیسی و بهره‌مندی از لهجه بومی یاد بگیرید.

به حالت و شکل زبانتان برای ادای هر مصوت دقت کنید. با این روش می‌توانید نحوه کارکرد جدول بالا را درک کنید. جایگاه هر مصوت روی نمودار نشان‌دهنده جایگاه آن در زبان و دهان است.

برای مثال، برای تلفظ صدای /i/ (صدای “ee” در “sheet”)، زبان شما به سمت بالا می‌رود و به دندانتان نزدیک می‌شود. برای صدای /ɑ/ (صدای “a” در “cargo” یا روشی که انگلیسی‌های باکلاس کلمه “bath” را تلفظ می‌کنند.)، زبان شما به سمت پایین می‌رود و به عقب کشیده می‌شود. به همین دلیل است که دندانپزشکان از شما نمی‌خواهند بگویید “ee”!

هر جایگاه در تصویر بالا دو سمبل دارد. سمبل سمت چپ حالت «غیرگرد» مصوت است و سمبل سمت راست حالت «گرد» همان مصوت است. گرد بودن یا نبودن مصوت به شکل لب شما هنگام تلفظ آن صدا بستگی دارد.

دوباره بگویید /i/: وقتی این صدا را تلفظ می‌کنید به شکل لبتان دقت کنید؛ متوجه می‌شوید که لبتان شبیه وقتی می‌شود که می‌خواهید لبخند بزنید. حالا بگویید /u/ (صدای “oo” در “shoot”): لبتان جمع می‌شود و می‌توانید حفره‌ای گرد را در میان لب‌هایتان ببینید. «گردبودن» دقیقا به همین معنی است.

دوره های آموزش زبان انگلیسی
دوره حضوری	آموزش زبان انگلیسی برای کودکان
دوره حضوری	آموزش زبان انگلیسی برای نوجوانان
دوره حضوری	آموزش زبان انگلیسی برای بزرگسالان

یادگیری مصوت‌های جدید IPA

بیایید با هم صداهای ناآشنا در زبان آلمانی را که قبلا درباره آن صحبت کردیم مرور کنیم. به نظر شما صدای /y/ را چطور باید تلفظ کنم؟ (این صدا در زبان آلمانی اغلب به شکل <ü> نوشته می‌شود.

با نگاهی به نمودار مصوت‌ها، می‌توانم ببینم که /y/ جایگاه زبانی یکسانی مثل /i/ دارد. تمام کاری که باید بکنم این است که بگویم /i/ اما لب‌هایم را گرد کنم. آسان بود! دانستن الفبای آوانگاری بین‌المللی باعث می‌شود یادگیری صداهای مصوت جدید در هر زبانی ساده شود.

اول از همه، سمبل IPA مصوت مورد نظرتان را پیدا کنید. اغلب می‌توانید با جستجوی عبارت“(name of language) phonology” یا “IPA for (language)” در ویکی‌پدیا آن‌ها را پیدا کنید. سپس سمبل آن صدا را روی چارت مصوت‌ها پیدا کنید و ببینید این مصوت جدید با مصوتی که از قبل می‌دانید چطور مرتبط می‌شود.

یکی دیگر از مزایای جذاب ویکی‌پدیا این است که برای هر صدا (و سمبل آن) صفحه‌ای جداگانه اختصاص داده شده است. این صفحه‌ها معمولا فهرستی از زبان‌های مختلف را دارند که آن صدا در آن زبان‌ها استفاده می‌شود و مثال‌هایی از کلماتی که این صداها در آن‌ها استفاده شده است هم به کاربران ارائه می‌شوند. بنابراین اگر در حال حاضر می‌توانید به چند زبان صحبت کنید، نکات بیشتری دارید که باید به آن‌ها رجوع کنید.

برای مثال، اگر برای صدای /y/ به صفحه ویکی‌پدیا مراجعه کنید، می‌بینید که این صدا در اکثر گویش‌های انگلیسی وجود ندارد. با این حال، در زبان فرانسه و آلمانی وجود دارد.

این دیدگاه خیلی مفید است: صدای آلمانی <ü> درست مثل صدای در کلمه فرانسوی chute است. این دانش باعث می‌شود یادگیری این مبحث برایتان راحت باشد.

جدول صامت‌های IPA

جدول صامت‌های IPA به شکل زیر است:

واقعا نمی‌شود برای صامت‌ها هم جدولی مثل مصوت‌ها رسم کرد و جایگاه هر صدا را در دهان نشان داد. در عوض، صامت‌ها بر اساس سه ویژگی دسته‌بندی می‌شوند:

• نحوه تولید (Manner of Articulation) – چطور صدا را تولید می‌کنید.
• جایگاه تولید (Place of Articulation) – کجا صدا را تولید می‌کنید.
• تشخیص اینکه صامتی که تولید می‌کنید «صدادار» (Voiced) است یا «بی‌صدا» (Unvoiced).

برای مثال، سعی کنید صداهای /k/، /p/ و /t/ را تلفظ کنید. آیا هنگام تولید و تلفظ آن‌ها شباهتی حس کردید؟ به این صداها «صامت‌های انسدادی» گفته می‌شود. برای تولید این صداها، جریان هوا را توسط دهانتان قطع می‌کنید و سپس آن را به صورت ناگهانی رها می‌کنید که صدایی شبیه به انفجاری ریز ایجاد می‌شود.

این سه صدا همگی «نحوه تولید» یکسانی دارند و به آن‌ها «انسدادی یا انفجاری» گفته می‌شود، اما جایگاه تولیدشان فرق می‌کند. صدای /k/ از پشت دهانتان می‌آید، صدای /p/ از لب‌ها و /t/ از زبان و لثه بالای تولید می‌شود.

در جدول صامت‌ها، ستون‌ها نشان‌دهنده جایگاه تولید (place) و ردیف‌ها نشان‌دهنده نحوه تولید (manner)  است. بنابراین صداهای /k/، /p/ و /t/، همه در ردیف‌های یکسان اما در ستون‌های متفاوت قرار دارند.

این مسئله برای صداهای “s”، “sh” و “th” هم صدق می‌کند. در IPA، این صداها به شکل /s/، /ʃ/ و /θ/ نوشته می‌شوند. همه این صداها با نام «فرسایشی» شناخته می‌شوند. برای ادای این صداها، هوا را از طریق شکاف باریکی از دهان خود خارج می‌کنید و این مسئله باعث می‌شود صدای هیس مانندی از دهانتان خارج شود. یک بار دیگر باید تاکید کنیم تفاوت این صداها در جایگاه تولید آن‌هاست و نه در نحوه تولید.

در جدول صامت‌ها، بعضی خانه‌ها دو سمبل دارند. صداهای /k/، /p/ و /t/ همه در سمت چپ خانه‌شان قرار دارند. این جایگاه نشان‌دهنده این است که این صامت‌ها همگی «بی‌صدا» یا unvoiced هستند؛ سمبل‌هایی که در سمت راست خانه قرار دارند، نسخه «صدادار» یا voiced هستند.

تفاوت بین صامت‌های «صدادار» و «بی‌صدا»، همان تفاوت بین دو صدای “t” و “d” (در کلماتی مثل tip و dip)، “s” و “z” (در sink و zinc)، “p” و “b” (در pat و bat) یا “k” و “g” (در kill و gill) است. برای هر جفت از این صداها، جایگاه و نحوه تولید یکسان است. تنها تفاوت این صداها در این است که تارهای صوتی شما در حالت «صدادار» بیشتر درگیر می‌شود. هر جفت از کلمات بالا را با صدای بلند تلفظ کنید، اگر کلمات را درست تلفظ کنید، متوجه می‌شوید منظورم چیست.

گاهی، تفاوت بین دو جایگاه در جدول نامحسوس است و خیلی مهم نیست. به همین دلیل است که بعضی سلول‌ها، مثل سلولی که صدای /θ/ در آن قرار دارد، در بیش از یک ردیف یا ستون پخش شده‌اند.

همچنین اگر قسمتی در جدول صامت‌ها خالی بود، به این دلیل است که ترکیب جایگاه و نحوه تولید صامت غیرممکن به نظر می‌رسد.

به جدول صامت‌های انگلیسی که می‌شناسید نگاه کنید و بفهمید چرا آنجایی هستند که باید باشند. وقتی توانستید این موضوع را درک کنید، یادگیری صامت‌های جدید خیلی راحت می‌شود.

برای مثال، اخیرا کمی زبان عربی یاد گرفتم. این زبان منبع نامحدودی از صامت‌های عجیب و خارق‌العاده جدید است که در زبان انگلیسی پیدا نمی‌شوند؛ صداهایی مثل /q/ (که در زبان عربی به صورت < ق> نوشته می‌شود. شما چطور این صدا را تلفظ می‌کنید؟

از جدول بالا، متوجه می‌شویم که /q/ ویژگی‌های زیر را دارد:

• صامت «بی‌صدا» است
• مثل صامت‌های /k/ یا /t/ «انسدادی» است
• صامت «ملازی» است، به این معنی که از عقب‌ترین قسمت دهان می‌آید؛ جایی که زبان کوچک قرار دارد! این صامت را با صدای /k/ مقایسه کنید که از عقب سقف دهان تلفظ می‌شود.

این سه صامت را کنار هم بگذارید و آن وقت است که تلفظ /q/ ساده می‌شود. تلفظ این صدا مثل /k/ است، اما جایگاه تولید آن نسبت به /k/ در قسمت عقب‌تری از دهان قرار دارد و طوری تلفظ می‌شود که انگار از ته گلو ادا می‌شود. می‌توانید این صدا را در کلمه Qatar (قطر) بشنوید.

مولفه‌های دیگر IPA

هر چه بیشتر قوانین و نکات مربوط به الفبای آوانگاری بین‌المللی را یاد بگیرید، به عمق مطلب و پیچیدگی دنیای آواشناسی بیشتر پی می‌برید. نیازی نیست تمام سمبل‌های IPA را یاد بگیرید، مگر اینکه بخواهید در رشته زبان‌شناسی آکادمیک و دانشگاهی برای حرفه و شغلی برنامه‌ریزی کنید. با این حال مواردی وجود دارد که بیان آن‌ها خالی از لطف نیست.

استرس کلمه

در IPA سیلاب‌هایی که استرس دارند با نشان /ˈ/ نشان داده شده‌اند و این علامت قبل از سیلاب قرار می‌گیرد. بنابراین دو تلفظی که برای کلمه در انگلیسی در نظر گرفته شده است، /prɪˈzɛnt/ (برای فعل) و /ˈprɛzənt/ (برای اسم) هستند.

اگر کلمه‌ای دو سیلاب با استرس داشته باشد، از نشانه /ˌ/ استفاده کنید. برای مثال استرس‌های کلمه به شکل /ɛkˈstrɔrdəˌnɛri/ نوشته می‌شود.

نشان‌های تشخیص (Diacritics)

یک نشان تشخیص (Diacritic) سمبل اضافه‌ای است که به یک حرف اضافه می‌شود، مثل اکسانی که روی “é” قرار دارد. برای مثال وقتی می‌خواهیم زبان فرانسه یا پرتغالی را با سمبل‌های IPA بنویسیم. همچنین اگر روی حرفی نشان تیلد (Tilde) قرار گرفت، باید آن مصوت را به صورت خیشومی تلفظ کنید.

در الفبای آوانگاری بین‌المللی، 52 نشان تشخیص وجود دارد. من از همان ابتدای راه نگران این مبحث نبودم. مثل هر چیز دیگری که در IPA وجود دارد، می‌توانید مطالب و اطلاعات لازم را از ویکی‌پدیا بخوانید و هر وقت لازم بود از این مطالب استفاده کنید.

آوانویسی Narrow و Broad

گاهی می‌بینید در الفبای آوانگاری بین‌المللی بعضی کلمات یا حروف به جای اینکه با // نوشته شوند، با [] نوشته می‌شوند. تفاوت آوانویسی narrow و broad همین مورد است.

یادتان هست در کلمه “paper” دو نوع صدای “p” وجود داشت؟ در زبان انگلیسی، تفاوت بین این دو نوع صدا خیلی مهم نیست. اگر اشتباه تلفظ کنید، بومیان متوجه نمی‌شوند و معنی کلمه تغییر نمی‌کند.

در آوانویسی «broad» در زبان انگلیسی، طرح کلی و شکل اجمالی تلفظ را می‌نویسید و از // استفاده می‌کنید. بنابراین به صورت /ˈpeɪpə/ نوشته می‌شود. در آوانویسی «narrow» تا جایی که ممکن است اطلاعات تلفظ کلمه را می‌نویسید و از [] استفاده می‌کنید: [ˈpʰeɪpə].

از نظر فنی، [pʰ] و [p] دو آوای متفاوت هستند. به هر حال آن‌ها واج‌های متفاوتی هستند که به زبان بستگی دارند.

در زبان انگلیسی، آن‌ها واج‌های متفاوت نیستند. اما در زبان کره‌ای هستند؛ به طوری که اگر اشتباهی به جای [p] بگویید [pʰ]، به طور کامل معنی کلمه را تغییر می‌دهد! بنابراین در آوانویسی broad در زبان انگلیسی می‌توانید تفاوت بین [pʰ]/[p] را نادیده بگیرید، اما در زبان کره‌ای نباید این تفاوت را نادیده بگیرید.

ماجراجویی IPA خودتان را انتخاب کنید

یادگیری الفبای آوانگاری بین‌المللی مثل «انتخاب ماجراجویی خودتان است». نمی‌توانیم به شما بگوییم به کجا خواهید رسید، این مسئله کاملا به اهداف خودتان بستگی دارد.

چه زبانی می‌خواهید یاد بگیرید؟ آیا فقط می‌خواهید تلفظ و توانایی‌هایتان تقویت شود؟ یا به مطالعه عمیق و اصولی در زبان‌شناسی و آواشناسی علاقه دارید؟

هدفتان هر چیزی که هست، امیدوارم بتوانید از این مقاله استفاده کنید. از IPA استفاده می‌کنید؟ تا به اینجا مفید بوده است؟ تا به حال چه دیدگاه‌هایی کسب کردید؟ نظراتتان را با ما در میان بگذارید و در نهایت /θæŋks/ که این مقاله را خواندید!

بیشتر بخوانید:آموزش علائم نگارشی در انگلیسی

بیشتر بخوانید:هشت قانون طلایی استرس لغات در زبان انگلیسی