ساختار جمله؛ نحوه ساخت جملات و استفاده صحیح از ترتیب واژه‌ها

«بهترین راه برای یادگیری ساختار پیچیده و سخت یک جمله و ترتیب واژه‌ها کدام است؟»

این سوالی است که من و احتمالا بسیاری از مدرسان دیگر در کلاس درس با آن روبرو می‌شویم.

فرقی نمی‌کند در حال یادگیری چه زبانی هستید، ساختار جمله همیشه یک ضد حال بزرگ است که ممکن است مانع پیشرفت عده زیادی از زبان‌آموزان شود.

خوشبختانه، اصول و قواعد کلی وجود دارد که می‌تواند به شما کمک کند ساختار جمله را در هر زبانی یاد بگیرید.

قوانین قدیمی و شکست‌خورده برای یادگیری ساختار جمله

رویکرد کتاب درسی برای ساختار جمله «یادگیری فهرستی طولانی از قوانین خسته‌کننده» است. برای مثال، در ادامه چند مورد از قوانین ساختار جمله در زبان آلمانی آمده است که یک مدرس ممکن است از شما بخواهد آن‌ها را حفظ کنید:

• ترتیب ساده واژگان مثل زبان انگلیسی فاعل (subject)، فعل (verb)، مفعول (object) است. «من آب می‌نوشم» که می‌شود Ich trinke Wasser
• وقتی فعل مدال (modal) مثل “want to”، “try to” و غیره در جمله باشد، فعل دیگر به انتهای جمله می‌رود. “I want to drink water”می‌شود Ich will Wasser trinken.
• در «جمله‌واره‌های وابسته»، فعل باز هم به انتهای جمله می‌رود. بنابراین جمله “I drink water”همان ich trinke Wasser است اما جمله “I think that I drink water” می‌شود ich denke, dass ich Wasser trinke. به این نکته دقت کنید که فعل «trinke» چطور به انتهای جمله منتقل شده است.

این قوانین فقط قسمت کوچکی از نحوه ساختار جمله در زبان آلمانی است و این فهرست بلندبالا ادامه دارد. اگر دو فعل مدال در جمله باشد چه قانونی برای آن وجود دارد؟ اگر جمله‌واره وابسته افعال مدال داشته باشد چه؟ اگر فعل مدال در وجه‌های مختلف باشد چه؟ اگر چند جمله‌واره وابسته وجود داشته باشد چه؟

اگر به اندازه کافی صبر کنید، این قوانین را برای تمام این موارد یاد خواهید گرفت… شاید!

و البته قوانین مختلفی برای ساختار جمله‌ها در زبان اسپانیایی، فرانسه، ایتالیایی و زبان‌های دیگر وجود دارد. واقعا می‌خواهید یک کتاب قوانین جدید را برای هر زبان بخوانید؟

دوره های آموزش زبان انگلیسی
دوره حضوری	آموزش زبان انگلیسی برای کودکان
دوره حضوری	آموزش زبان انگلیسی برای نوجوانان
دوره حضوری	آموزش زبان انگلیسی برای بزرگسالان

چرا یادگیری ساختار جمله با قوانین مختلف به درد نمی‌خورد

قوانین ساختار جمله دو مشکل دارد.

اول، زبان نامحدود است. مهم نیست چه تعداد ساختار جمله را یاد بگیرید، همیشه جملات پیچیده‌تر و طولانی‌تری وجود دارند که شما را گمراه کنند.

دوم، یادگیری قوانین خسته‌کننده، ناکارآمد و مهم‌تر از همه غیرضروری است. شما قبلا یک زبان (زبان مادری) را بدون یادگیری قوانین ساختار جمله یاد گرفتید و به راحتی به آن زبان صحبت می‌کنید. ممکن است باورتان نشود، اما باز هم می‌توانید این کار را بکنید.

برای اینکه بفهمید چطور باید این کار را بکنید، این مقاله را بخوانید تا به شما بگویم چطور ساختار جمله در زبان مادری‌تان را یاد گرفتید.

در زبان مادری، شما ساختار جمله را غریضی بلد هستید

به احتمال خیلی زیاد حتی نمی‌توانید بگویید تمام قوانین زبان مادری‌تان چه هستند، اما می‌دانید این قوانین چه زمانی شکست‌خورده می‌شوند؛ درست مانند مثال زیر:

تصور کنید یک دوست آلمانی به شما می‌گوید “I went yesterday by train to the city” (این نوع جمله‌بندی یک اشتباه رایج است که آلمانی‌زبان‌ها هنگام انگلیسی صحبت‌کردن مرتکب آن می‌شوند. دلایل آن را به زودی خواهیم خواند.) اگر یک بومی انگلیسی‌زبان هستید، این جمله در سرتان زنگی را به صدا در خواهد آورد. چطور متوجه می‌شوید این جمله از نظر ترتیب واژگان و ساختار جمله مشکل دارد؟

اگر با یک زبان‌شناس صحبت کنید، احتمالا به شما می‌گوید که جمله‌های انگلیسی اغلب از ترتیب مکان (place)-حالت (manner)-زمان (time) استفاده می‌کند. زبان آلمانی از ترتیب زمان (time)-حالت (manner)-مکان (place) استفاده می‌کند که اشتباه دوست شما از همین‌جا نشأت گرفته است. نیازی به توضیحات فنی هم نیست. جمله “I went yesterday by train to the city”  اشتباه به نظر می‌رسد و شما خیلی سریع می‌توانید این ایراد را تشخیص دهید.

مغز شما چطور گرامر را یاد می‌گیرد

مغز انسان گرامر را از طریق تشخیص الگو یاد می‌گیرد.

جایی در سر شما پایگاه داده‌ای وجود دارد که جملات «درست و صحیح) انگلیسی را در خود دارد و این پایگاه از دوران نوزادی و کودکی شما در حال ساخته شدن و به‌روزرسانی بوده و هست. وقتی جمله جدیدی وارد این پایگاه داده می‌شود، مغز شما خیلی سریع این جمله را بررسی می‌کند تا ببیند با الگوها و قوانینی که از قبل می‌دانسته «همخوانی» دارد یا نه. اگر جواب مثبت باشد، عالی است، اگر مغزتان الگو و ساختار جمله جدید را ناآشنا ببیند، زنگ خطر به صدا در می‌آید. این مورد درست مثل موسیقی است و اگر کسی فالش یا خارج بخواند، مغز شما سریع آن را تشخیص می‌دهد. درباره زبان و ساختار جمله هم همین است، وقتی جمله‌ای را بشنوید که از نظر ساختاری مشکل دارد، مغز شما آن را به عنوان یک عنصر فالش و خارجی در نظر می‌گیرد و نسبت به آن عکس‌العمل نشان می‌دهد.

اگر یک بومی فارسی‌زبان هستید، در کودکی ساختار جمله‌های فارسی را با همین روش یاد گرفتید. هیچکس قانون «مکان-حالت-زمان» را به شما توضیح نداده است. حتی ممکن است به آن فکر هم نکرده باشید تا اینکه آن را در مقاله بخوانید. مغز شما با شنیدن مقدار زیادی جملات و عبارات به زبان فارسی این قوانین را یاد گرفته و الان می‌تواند عنصر ناشناخته را تشخیص بدهد.

این مسئله مثل یادگیری تقسیم‌بندی‌های طولانی نیست. این یادگیری کاملا برنامه‌ریزی شده است و این فرآیند در مغز شما قدمتی بیش از 100 هزار سال دارد. انسان‌ها گرامر را همانطوری یاد می‌گیرند که خفاش‌ها مسیریابی را از راه ارسال صدا. این توانایی بخشی از ابزار طبیعی وجود ماست.

نحوه استفاده از ابزار مغز برای یادگیری ساختار جمله

چطور می‌توانید به عنوان یک بزرگسال از برنامه‌ریزی مغزتان برای یادگیری بهره ببرید؟

ساده است:

روی «چرا»ی (why) ساختار جمله تمرکز نکنید و به جای آن تمرکز روی «چه» (what) ساختار جمله را آغاز کنید.

منظورمان این نیست که هیچوقت نباید قوانین را بخوانید. قوانین همیشه می‌توانند مفید باشند، اما به شما پیشنهاد می‌کنم آن‌ها را به زمان دیگری موکول کنید. در یادگیری هر زبانی، ابتدا تا جایی که می‌توانید زبان مقصد را بخوانید و بشنوید. مغز شما پشت صحنه فعالیت می‌کند و الگوها را تشخیص می‌دهد.

محتوایی که دریافت می‌کنید همیشه کمی خارج از سطح درک شماست. اگر آن را کاملا عالی بفهمید، چیزی برای یادگیری باقی نمی‌ماند. در مقابل اگر هیچ چیز از آن را متوجه نشوید، باز هم چیزی یاد نمی‌گیرید.

با میزان کافی اطلاعات ورودی، در نهایت می‌توانید احساس کنید گرامری درست است و به همان ترتیب می‌توانید حس کنید گرامری غلط است. این توانایی را بعد از شنیدن جمله “I went yesterday to school.” درک خواهید کرد.

وقتی با این مسئله کنار آمدید، وقت آن رسیده است به کتاب‌های گرامر برگردید و از قوانین راهنمایی بگیرید. این مسئله به شما کمک می‌کند مطالبی را که یاد گرفتید به خاطر بسپارید و هرگونه اشتباه در درک و یادگیری شما را از بین می‌برد.

به عبارت دیگر، قوانین راهی وحشتناک برای یادگیری یک زبان از صفر هستند. اما برای بهبود و صیقل دادن چیزی که از قبل می‌دانید عالی است.

خودتان را امتحان کنید: با ساخت جملات، ساختارها را یاد بگیرید

خواندن و شنیدن راه‌های خوبی برای یادگیری ساختار جمله هستند، اما فعالیت‌های غیرفعال هستند. اگر این فعالیت‌ها را به حالت فعال یا اکتیو درآورید، خیلی سریع‌تر یاد می‌گیرید. فعالیت‌های اکتیو یا فعال آن دسته از فعالیت‌هایی هستند که مغزتان را مجبور می‌کند به جای اینکه جملات را دریافت کنید (بخوانید یا بشنوید)، آن‌ها را بسازید. یکی از بهترین راه‌ها این است که ورودی را به آزمون تبدیل کنید.

برای هر مفهوم گرامری که سعی می‌کنید آن را یاد بگیرید، پیشنهاد من به شما این است که فهرست بلندبالایی از جملات مثال را پیدا کنید (یا بسازید) که جزئیات آن مفهوم را نشان بدهد. برای مثال، بیایید فرض کنیم در حال یادگیری زبان آلمانی هستید و می‌خواهید نحوه ترتیب قرارگیری کلمات برای افعال مدال را یاد بگیرید. صفحه مربوط به این مبحث را در کتاب گرامرتان پیدا کنید. حتی اگر کتابتان قدیمی است، جمله‌های مثالی دارد که شامل افعال مدال باشد، جملاتی مثل  ich will Wasser trinken.

سه ابزار Assimil، Glossika و LingQ ابزارهای مفیدی هستند، چرا که این ابزار مباحث گرامری را به جای اینکه از طریق توضیح گرامر به شما یاد بدهند، شما را در معرض این مفاهیم قرار می دهند. این ابزار مکانی عالی برای پیدا کردن جمله‌های مثال هستند.

وقتی جمله‌های مثال را دریافت کردید، به شما پیشنهاد می‌کنم آ‌ن‌ها را با استفاده از ابزاری به نام Anki به فلش‌کارت تبدیل کنید. برای هر جمله، آن را به قسمت‌های سازنده‌اش بشکنید و فلش‌کارتی با عنوان سوال یا “question” بسازید که از شما می‌خواهد نحوه ساخت جملات شکسته را با ساختار درست بگویید. مثال زیر یک نمونه از این فلش‌کارت‌هاست که برای جمله ich will Wasser trinken ساخته شده است:

Where does the word “trinken” go in this sentence?

ich will … Wasser …

سپس طرف دیگر کارت می‌توانید کل جمله را بنویسید:

ich will Wasser trinken.

برای این که بهتر یاد بگیرید می‌توانید یک تصویر از کسی بگذارید که در حال نوشیدن آب است، فقط برای اینکه جمله و معنی آن در ذهنتان بماند.

حالا، وظیفه شما این است که فلش‌کارت‌ها را به طور مداوم مرور کنید تا بتوانید به سوال‌ها جواب بدهید. به کارت نگاه کنید، حدس بزنید، کارت را برگردانید و ببینید آیا درست جواب دادید یا نه. اگر درست جواب دادید، به خودتان تبریک بگویید. اگر درست نگفتید، سعی کنید و دفعه بعد آن را درست بگویید.

با چند مثال مختلف، خیلی طول نمی‌کشد که این قوانین در ذهنتان حک شود.

اگر می‌بینید اشتباهاتتان زیاد است و نمی‌توانید بفهمید مشکل کجاست، وقت آن رسیده که به کتاب‌های گرامر برگردید و توضیحات فنی این مباحث را بخوانید.

آیا روش دیگری برای یادگیری ساختار جمله دارید؟

به نظر شما کدام زبان و ساختار گرامری و جملاتش برای فارسی یا انگلیسی‌زبان‌ها سخت‌تر است؟ نظراتتان را با ما در میان بگذارید.

بیشتر بخوانید: اجزای جمله در انگلیسی

بیشتر بخوانید:راهنمای ساخت جملات سوالی در زبان انگلیسی