شباهت زبان ترکی استانبولی و فارسی از واژه ها تا ساختارجمله

وقتی که قصد یادگیری زبان ترکی استانبولی را دارید، شاید در نگاه اول گرامر زبان ترکی استانبولی شباهت زیادی به زبان فارسی داشته باشد، ولی ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود! شاید برایتان جالب باشد که بدانید از نظر واژه‌ها نیز دو زبان شباهت‌های بسیار زیادی با یکدیگر دارند. واژه‌های زیادی که امروزه در زبان فارسی استفاده می‌شوند، در اصل برای زبان ترکی استانبولی هستند و این مهم‌ترین شباهت زبان ترکی استانبولی و فارسی به شمار می‌آید.

به همین علت، در ادامه این مطلب قصد داریم لیستی از 10 واژه ترکی را به شما ارائه دهیم که در فارسی هم استفاده شده و کاربرد دارند.

واژه ترکی آچمز که در فارسی هم از آن استفاده می‌کنیم

یکی از ریشه‌دارترین کلمات ترکی استانبولی است که در زبان فارسی هم به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود، واژه آچمز است. این واژه، وقتی استفاده می‌شود که شخصی در بن‌بست قرار گرفته و گیر افتاده باشد. در واقع هر زمان که راه چاره‌ای برای شخص وجود نداشته باشد، به اصطلاح می‌گویند که او آچمز شده است. این اصطلاح، در اصل مربوط به بازی شطرنج است و درباره مهره‌ای به کار می‌رود که محافظ شاه بوده و اگر آن را حرکت دهید، شاه  در موقعیت کیش قرار می‌گیرد.

اگر بخواهیم ریشه‌شناسی واژه آچمز را انجام دهیم، در واقع از ترکیب دو عبارت آچ (به معنای باز کردن) و مز (پسوند نفی در زبان ترکی استانبولی) ساخته شده است. پس معنی لغوی این واژه در زبان ترکی استانبولی، به معنای باز نکردن یا بازنشدنی خواهد بود. این واژه، شاید از دنیای بازی شطرنج وارد فرهنگ ایران شده و امروزه هم در بسیاری از جملات روزمره استفاده شود، ولی فراموش نکنید که ریشه ترکی استانبولی آن، تاثیر زیادی روی ماندگارشدن این کلمه داشته است.

بشقاب از دیگر کلمات ترکی که وارد زبان فارسی شده است

یک شباهت زبان ترکی استانبولی و فارسی که حتما باید با آن آشنا شده و اطلاعاتی را درباره این شباهت به دست بیاورید، واژه بشقاب است. این واژه، امروزه به ظروفی گفته می‌شود که برای خوردن انواع غذا مثل برنج یا ماکارانی استفاده می‌شود. یکی از ویژگی‌های مهم این کلمه، این است که در زبان فارسی به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود و همین موضوع نیز باعث شده تا افراد زیادی فکر کنند که این واژه ریشه در زبان فارسی دارد، ولی این طور نیست و ریشه این کلمه به زبان ترکی استانبولی باز می‌گردد.

پس بیایید کمی دقیق‌تر به بررسی ریشه و ساختار این کلمه بپردازیم. در واقع کلمه بشقاب از دو بخش بُش و قاب تشکیل شده است. بُش یک صفت در زبان ترکی استانبولی است که به معنای خالی است. از سوی دیگر، قاب هم در زبان ترکی به هر نوع ظرفی گفته می‌شود. پس به طور کلی، عبارت بشقاب از نظر لغوی به معنای ظرف خالی خواهد بود.

استفاده از این کلمه در زبان فارسی، از طریق فرهنگ بسیار مشابه غذایی بین ایران و ترکیه رایج شده است و هنوز هم یکی از ماندگارترین کلمات ترکی استانبولی است که در زبان فارسی هم استفاده می‌شود. این کلمه، از آن‌جایی که به یک نوع ظرف بسیار رایج غذاخوری گفته می‌شود، پیش‌بینی می‌شود که طی سال‌های آینده نیز از فرهنگ و ادبیات ایرانیانی حذف نشده و جایگاه ویژه‌ای را در مکالمات روزمره ایرانیان داشته باشد.

قشلاق هم یک کلمه و واژه ترکی است

وقتی که درباره شباهت زبان ترکی استانبولی و فارسی صحبت می‌کنیم، یکی از نکات کلیدی و بسیار مهمی که باید بدانید، این است که کلمه قشلاق هم کلمه‌ای در زبان فارسی است که از زبان ترکی گرفته شده است. این کلمه در زبان ترکی استانبولی، از دو بخش kış به معنای زمستان و پسوند lak برای اشاره به مکان یا محل استقرار ساخته شده است. این واژه، به ویژه در فرهنگ عشایری ترکی استانبولی کاربردهای بسیار زیادی داشت و از آن‌جایی که ارتباط تاریخی و جغرافیایی عمیقی بین عشایر ترک زبان و ایرانیان وجود داشت، این کلمه به زبان فارسی نیز ورود پیدا کرد.

از بعد از قرون وسطی و خصوصا در دوران سلسله‌های ترک زبان ایران مثل سلجوقیان و خوارزمشاهیان، این کلمه به وفور در زبان فارسی به کار رفت و به همین علت نیز در فرهنگ ایران ریشه دوانده است. با مراجعه به متون تاریخی، جغرافیایی و ادبیات فارسی، می‌توانید مشاهده کنید که از واژه قشلاق به وفور در زبان فارسی هم استفاده شده، ولی این کلمه اصالتا یک کلمه ترکی است که زندگی کوچ‌نشینی و عشایری را توصیف می‌کند.

پس با ورود به مسیر آموزش زبان ترکی استانبولی، کاملا طبیعی خواهد بود که این کلمه را بارها و بارها در زبان ترکی هم بشنوید و اصلا جای تعجب ندارد.

آیا کلمه ییلاق هم یک کلمه ترکی است؟

بله، دیگر شباهت زبان ترکی استانبولی و فارسی مربوط به کلمه ییلاق است که از زبان ترکی وارد زبان فارسی شده است. این کلمه که در زبان ترکی استانبولی به شکل yaylak نوشته می‌شود، از دو بخش yay به معنای تابستان و lak پسوندی برای بیان مکان یا محل تشکیل شده است. در زبان ترکی استانبولی، این کلمه به معنای محل تابستان‌گذرانی که مناطقی مرتع و چراگاه تابستانی بودند اشاره دارد. این واژه در فرهنگ ترکی استانبولی و به ویژه در جوامع کوچ‌نشین و عشایر جایگاه ویژه‌ای دارد.

ورود این کلمه به زبان فارسی نیز دقیقا به همان علت ورود کلمه قشلاق انجام شده است و در طول تاریخ، ارتباط بسیار صمیمی که بین عشایر ایران و ترکیه وجود داشت، باعث شد تا این کلمه به زبان فارسی ورود پیدا کرده و به یکی از ماندگارترین کلمات ترکی استانبولی در زبان فارسی تبدیل شود. این کلمه به ویژه در مناطق غرب  و شمال غرب ایران به میزان زیادی به کار رفته و در بسیاری از متون تاریخی و ادبیاتی در زبان فارسی هم می‌بینید که از این واژه استفاده شده است.

واژه آقا، واژه‌ای که از ترکی وارد زبان فارسی شده است

واژه آقا که در ترکی استانبولی، به شکل ağa نوشته می‌شود،  یکی از کلمات ریشه‌دار در زبان ترکی استانبولی است که به معنای مرد بزرگ یا آقای محترم استفاده می‌شود. در بسیاری از موارد، در تاریخ ترکی عثمانی، شاهد این هستیم که از کلمه آقا به‌معنای سرورهم استفاده می‌شود. نحوه تلفظ این کلمه در ترکی استانبولی به شکل آغا بوده و بیانگر جایگاه اجتماعی و قدرت یک فرد به شمار می‌آید. ورود این واژه به زبان فارسی، در اثر تعاملات طولانی مدت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بین اقوام ترک و ایرانی صورت گرفته است.

در دوران حکومت‌های ترک زبان در ایران مثل صفویان، سلجوقیان و قاجاریان، از این کلمه در زبان فارسی به میزان زیادی استفاده شده است و اگر به متون تاریخی مربوط به این دوره‌های پادشاهی در ایران نگاهی بیندازید، می‌بینید که تقریبا در تمامی این متون، از کلمه آقا استفاده شده است. بعد از این‌که ترک‌‌ها موفق شدند در ساختارهای حکومتی ایران در این دوره‌های پادشاهی نفوذ کنند، این کلمه کم کم وارد صحبت‌ها و مکالمات عامیانه مردم ایران نیز شد.

همین موضوع نیز باعث شده تا این کلمه به یکی از ماندگارترین کلمات زبان ترکی استانبولی در فارسی تبدیل شود و هنوز هم که هنوز است، می‌بینید که در بسیاری از مکالمات رسمی و روزمره از این کلمه استفاده می‌شود. این کلمه را مخصوصا در ایران درباره افرادی که مسن‌تر بوده یا مقام اجتماعی بالاتری دارند به کار می‌برند.

واژه چاقو و ورود آن به زبان فارسی از زبان ترکی استانبولی

بله، اصلا تعجب نکنید! دیگر شباهت زبان ترکی استانبولی و فارسی مربوط به واژه چاقو است. این واژه در زبان ترکی استانبولی، به‌صورت çakı نوشته می‌شود و بیشتر درباره چاقوی جیبی به کار می‌رود. البته گاهی اوقات به کارد نیز çakı گفته می‌شود. در حال حاضر، çakı به چاقوهای همه کاره‌ای گفته می‌شود که اکثر افراد معمولا در کشور ترکیه یکی از آن‌ها را دارند. امروزه در مکالمات روزمره در کشور ترکیه نیز به میزان زیادی از این کلمه استفاده شده و به همین علت، در فرهنگ ترک زبان جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است.

ورود این کلمه به زبان فارسی، به دوره‌ای باز می‌گردد که بسیاری از مردم ترک زبان وارد ایران شده و حتی به ساختار حکومتی ایران نیز در دوره‌های پادشاهی ترک زبان نفوذ کرده بودند. علاوه بر این، نزدیکی جغرافیایی دو کشور ایران و ترکیه به یکدیگر، عامل مهم دیگری است که باعث شده تا این کلمه به فرهنگ و زبان ایرانی و فارسی نفوذ کند. واژه چاقو، نه‌تنها در ادبیات فارسی و متون قدیمی کاربردهای بسیار زیادی داشته و به وفور پیدا می‌شود، بلکه در حال حاضر در مکالمات روزمره نیز استفاده می‌شود.

یکی از دلایل اصلی ماندگاری کلمه چاقو در زبان فارسی، این است که دو کشور ایران و ترکیه، از نظر صنایع دستی و فرهنگی شباهت‌های زیادی به یکدیگر دارند و از آن‌جایی که چاقو به میزان زیادی در صنایع دستی به کار می‌رود، این واژه در زبان فارسی ماندگار شده است.

اتاق، کلمه‌ای کاربردی در زبان ترکی استانبولی که وارد زبان فارسی شده است

واژه اتاق هم واژه‌های قدیمی است که از گذشته در زبان فارسی استفاده می‌شد و هنوز هم کاربردهای مخصوص به خود را دارد. این واژه هم از زبان ترکی استانبولی گرفته شده است. در زبان ترکی استانبولی، این کلمه به‌صورت odalık یا oda نوشته می‌شود. این کلمه، در واقع به معنای اتاق مخصوص یا جای مشخصی که برای یک نفر است خواهد بود. اما با نگاهی عمیق‌تر به ساختار این کلمه، می‌بینیم که در زمان‌های کهن، برای اشاره به فضا یا بخشی از ساختمان که برای سکونت، استراحت یا فعالیت خاصی در نظر گرفته می‌شد نیز گفته می‌شود.

این کلمه از طریق تماس‌های گسترده فرهنگی، اجتماعی و سیاسی از ترکیه وارد ایران شده و در دوره‌های مختلف و به ویژه در دوره صفویان به طور گسترده‌ای در زبان فارسی هم استفاده می‌شد. معمولا قبل از این کلمه، از عباراتی مثل حجره، شبستان یا بیت برای اتاق استفاده می‌شد، اما با تغییر سبک زندگی به ویژه در شهرها، این کلمه به یکی از کلمات ماندگار در زبان فارسی تبدیل شد. کاربردهای گسترده روزمره، سادگی تلفظ و روانی زبانی، نفوذ فرهنگ ترک زبان در ساختار حکومتی و اجتماعی ایران و فقدان معادل دقیق، از دلایلی بودند که باعث ماندگاری این واژه در زبان فارسی شدند.

واژه اوجاق، واژه‌ای ترکی که در فارسی هم استفاده می‌شود

وقتی که درباره شباهت زبان ترکی استانبولی و فارسی صحبت می‌کنیم، باید بدانید که واژه اوجاق هم یکی از واژه‌های پرکاربردی است که اصالتا برای مردم ترکیه بوده، ولی در زبان فارسی هم استفاده شده و کاربرد دارد. در زبان ترکی استانبولی، اوجاق به مکانی گفته می‌شود که خانواده یا قبیله به دور آن جمع می‌شوند و نمادی از گرما، زندگی و پایداری است. در فارسی، این واژه به شکل اجاق نوشته شده و به کار می‌رود و علاوه بر معنای اصلی خود، بار معنایی عاطفی و نمادین هم پیدا کرده است.

این بار عاطفی به شکلی است که در فرهنگ ما همیشه اجاق نمادی از کانون خانواده و زندگی به شمار می‌آید. یکی از اصلی‌ترین دلایلی که باعث شده تا اجاق در زبان فارسی هم کاربردهای زیادی داشته باشد و به میزان زیادی استفاده شود، ارتباط عمیق فرهنگی و زندگی عشایری و روستایی بین مردم ترکیه و ایران است. در نتیجه، اجاق نه فقط به یک ابزار یا محل تبدیل شده، بلکه بخشی از هویت و سبک زندگی در ایران نیز به شمار می‌آید و به همین علت است که یکی از ماندگارترین کلمات ترکی است که در زبان فارسی هم استفاده می‌شود.

از جمله عبارات و اصطلاحاتی که به کمک واژه اجاق ساخته شده‌اند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اجاق کسی روشن است: کنایه از خوشبختی و رونق زیاد در زندگی شخص است.
• اجاق کور: کنایه از بدبختی یا خانه‌ای است که فرزندی ندارد.
• اجاق خانواده: اشاره به کانون و اساس خانواده دارد.

تنبور، واژه‌ای ترکی که در موسیقی فارسی هم استفاده می‌شود

واژه تنبور، دیگر شباهت زبان ترکی استانبولی و فارسی به شمار می‌آید که به نوعی ساز زهی اشاره دارد. این ساز، هم در موسیقی ترکی و هم در موسیقی ایرانی کاربرد دارد و به همین علت است که این واژه در زبان فارسی کاربردهای بسیار زیادی دارد. در زبان ترکی استانبولی، تنبور به معنای سازی شبیه به عود است که صدایی دلنشین و غنی را تولید می‌کند. از آن‌جایی که ایران و ترکیه، سال‌های سال ارتباط فرهنگی عمیقی با یکدیگر داشتند، ساز تنبور وارد موسیقی ایرانی هم شده و امروزه این واژه در زبان فارسی هم استفاده می‌شود.

نکته مهم دیگری که باید در خصوص این واژه بدانید، این است که صدای منحصربه‌فرد ساز تنبور، باعث شده تا از این واژه به میزان زیادی در آوازها و اشعار فارسی هم استفاده شده و در نتیجه این واژه را بسیار ماندگار کرده است. در اصطلاحات و فرهنگ عامه مردم ایران و فارسی‌زبان، از تنبور در عبارات زیر استفاده می‌شود:

• صدای تنبور: نماد موسیقی اصیل و روح‌نواز
• تنبور نواختن: کنایه از ایجاد حال و هوای خوش یا نواختن آهنگی آرامش‌بخش است.

قورمه، از دیگر کلمات ترکی استانبولی که در فارسی هم استفاده می‌شود

قورمه، یکی از کلمات پرتکراری است که امروزه در فرهنگ غذایی ایران جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده و مثلا غذای قورمه سبزی از این کلمه گرفته شده است. اما آیا قورمه واژه‌ای ایرانی است؟ خیر! این کلمه از فرهنگ غذایی کشور ترکیه گرفته شده و در زبان ترکی استانبولی به‌صورت kavurma نوشته می‌شود. این کلمه، در واقع به خوراک گوشت سرخ شده که با روش خاصی پخته می‌شود گفته شده و روش پخت آن نیز به‌کمک حرارت ملایم و تفت دادن گوشت تا زمان پخت آن است.

این کلمه، در اثر تعامل دیرینه اقوام ایرانی و ترک زبان وارد زبان فارسی شد و خیلی سریع جایگاه ویژه‌ای را در میان فرهنگ غذایی مردم ایران نیز پیدا کرد. از آن‌جایی که مردم ایران نیز از گوشت به میزان زیادی در وعده‌های غذایی خود استفاده می‌کردند، کم کم این کلمه و غذای قورمه جایگاه ویژه‌ای را در میان ایرانیان به خود اختصاص داد و با معرفی غذاهایی مثل قورمه سبزی، به یک کلمه ماندگار در زبان فارسی تبدیل شد. کاربرد غذایی ملموس و محبوب و البته عدم وجود معادل دقیق، از دلایل ماندگاری این کلمه در زبان فارسی است.

سخن پایانی

بعد از این‌که با شباهت زبان ترکی استانبولی و فارسی از نظر واژه‌هایی که در ترکی استانبولی وجود داشته و در فارسی هم به کار می‌روند آشنا شدید، احتمالا شما هم علاقه‌مند به یادگیری این زبان شده‌اید. برای یادگیری این زبان، شرکت در دوره زبان ترکی استانبولی بهترین گزینه برای شما خواهد بود. با این حال باید به دنبال پیداکردن بهترین دوره آموزشی در این زمینه باشید. دوره‌هایی که در آموزشگاه زبان ایرانمهر برگزار می‌شوند بهترین گزینه برای شما خواهند بود که از محتوای آموزشی بسیار خوبی برخوردار بوده و البته هزینه شرکت در این دوره‌ها هم بسیار مناسب است.

سوالات متداول

بیشتر بخوانید: حالتهای اسامی در زبان ترکی استانبولی

بیشتر بخوانید: یادگیری زبان ترکی استانبولی آنقدرها که فکر می‌کنید سخت نیست

منابع :

dergipark|zabaneturki