حروف عطف در زبان ترکی استانبولی

دیکشنری Merriam Webster حروف ربط را این‌گونه تعریف می‌کند: ساختارهای زبان‌شناسی مشخص که دو جمله، جمله‌واره‌ها، عبارات یا کلمات را به یکدیگر متصل می‌کنند. از حروف ربط می‌توان به «and»، «but» و «although» اشاره کرد.

حروف ربط کلماتی هستند که جملات یا عبارات را به یکدیگر متصل می‌کنند. از معروف‌ترین حروف ربط می‌توان به(and) «Ve»، (Because)  « Çünkü» و (But) «Ama» اشاره کرد. حروف ربط در زبان ترکی استانبولی به «Bağlaç» شناخته شده است. کلمه‌ی « Bağlaç» از ریشه‌ی «Bağlamak» گرفته شده و به معنی «متصل کردن»، «گره‌ زدن» یا «ارتباط دادن» است.

حتی دانش‌آموزان بومی ترک‌زبان هم حروف ربط و وند (particle) را با هم اشتباه می‌گیرند. بنابراین، در منابع ترکی، درباره این مسئله تاکید زیادی شده است: اگر وندها از جمله حذف شوند، معنی تغییر می‌کند. اگر حروف ربط از جمله حذف شود، معنی و مفهوم ممکن است محدود و عجیب شود، اما معنی کلی جمله تغییر نمی‌کند.

در ادامه چند حرف ربط ترکی مشاهده می‌کنید:

Ama, De, Da, İse, İle, Ki, Madem, Fakat Hatta, Ya da, Yahut.

حرف ربط De/Da:

این روز‌ها به خاطر حالت نوشتاری اشتباهش بسیار پرکاربرد است. قبل از اینکه معنی آن را توضیح دهیم، بهتر است به املای صحیح آن توجه کنیم: حرف ربط « Da/De » باید به صورت جداگانه نوشته شود و به کلمه متصل نباشد. این حرف ربطی مستقل و متکی به خود است که گاهی باید به دنبال کلمه‌ای دیگر در جمله قرار بگیرد. اگر اشتباه کنید، سریعا به شما هشدار داده می‌شود.

اغلب اوقات، «da/de» به معنی «too، including و also» به کار می‌روند.

مثال:

Ben de kazandım
I won too

من هم برنده شدم.

Meyve de yiyemiyorum
I can not eat fruit either

من هم نمی‌توانم میوه بخورم.

Burada sigara da içemezsin
You can not (do anything) here including smoking.

نمی‌توانید اینجا هیچ کاری انجام دهید که شامل سیگار کشیدن هم می‌شود.

Çocuk da yaparım, kariyer de
I make a baby also I do a career.

من بچه‌دار شده‌ام و کار هم می‌کنم.

همانطور که بعدا در این مقاله خواهید خواند، در زبان ترکی «Ve» به معنی «و»، نسبت به استفاده از این کلمه در زبان انگلیسی کاربرد کمتری دارد. یعنی در زبان انگلیسی میزان استفاده از حرف ربط «And» خیلی بیشتر است. در عوض، در زبان ترکی استانبولی، چند حرف ربط یا پسوند وجود دارند که با همان معنی به کار می‌روند. زمانی که «Da/De» بین دو کلمه قرار می‌گیرد، معنی «And» را خواهد داشت.

مثال‌ها:

Gitmişler de gelmişler.
They have gone and they have arrived

آن‌ها رفته‌اند و رسیده‌اند.

Dinledim de beğenmedim
I have listened to it and didn’t like it

من به آن گوش داده‌ام و دوستش نداشتم.

وقتی از این حرف ربط به طور مرتب استفاده شود، به معنی «both یا and» مورد استفاده قرار می‌گیرد.

Çantanı da cetvelini de almayı unutma
Do not forget to take your bag and ruler.

یادت نرود کیف و خط‌کش را با خودت ببری.

توجه: حرف ربط Da/De از قوانین هارمونی واکه‌ها پیروی می‌کند ولی هیچ‌وقت به Te/Ta تبدیل نمی‌شود.

VE (and)

همانطور که قبلا به آن اشاره کردیم، «Ve» در زبان ترکی به اندازه‌ی «And» در زبان انگلیسی کاربرد ندارد ولی به همان معنی است. پسوند‌ها و حروف ربطی در زبان ترکی وجود دارند که با همین معنی به کار می‌روند. از این حروف ربط و پسوند‌ها می‌توان به «-ip و ile» و «de و da» اشاره کرد. حالا کاربرد آن‌ها را در مثال‌های زیر خواهید دید:‌

مثال‌ها:

Bu kız ve bu çocuk
This girl and this child

این دختر و این بچه

Bu kızla bu çocuk
This girl and this child

این دختر و این بچه

در مکالمات، آخرین ساختار زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. معمولا « İle» بین دو کلمه (اسم) قرار می‌گیرد.

Eve geldim ve olanları gördüm
I arrived home and saw what happened

من به خانه رسیدم و دیدم که چه اتفاقی افتاد.

Eve gelip olanları gördüm
I arrived home and saw what happened

من به خانه رسیدم و دیدم که چه اتفاقی افتاد.

همیشه «-İp» بعد از ریشه‌ی فعل می‌آید. این زمان اغلب با فعل دوم مشخص می‌شود.

Eve gelip olanları görecektim
I was going to arrive home and see what happened

می‌خواستم به خانه برسم و ببینم چه اتفاقی افتاد.

Çağırmış da gelmişler
S/he has called them and they arrived

به آن‌ها زنگ زده است و آن‌ها رسیدند.

Bulur da fazlasını ister
One finds but asks for more

یکی را پیدا می‌کند ولی بیشتر می‌خواهد.

Ama (Ancak, Lakin, Fakat) [but]

تمام چهار کلمه‌ای که در عنوان بالا نوشته شده‌ است، معنی یکسانی دارند. رایج‌ترین لغت استفاده شده در این بین «Ama» (اما) است که از زبان عربی قرض گرفته شده است. علاوه بر این، دو کلمه‌ی آخری یعنی «Lakin و Fakat» هم از زبان عربی قرض گرفته شده‌اند. خیلی جالب است که در زبان ترکی، کلمات قرضی زیادی وجود دارد که یا همان معنی را دارند یا معنی آن‌ها با کلمه‌ی اصلی کمی متفاوت است. اما از طرفی دیگر، کلمه‌ی «Ancak» از زبان ترکی باستان گرفته شده است.

مثال‌ها:

Oraya gittim ama sizi göremedim

Oraya gittim fakat sizi göremedim

Oraya gittim ancak sizi göremedim

Oraya gittim lakin sizi göremedim

I went there but I couldn’t see you

من به آنجا رفتم ولی نتوانستم تو را ببینم.

در زبان ترکی معاصر، کلمات «Lakin» (لیکن) و «Fakat» (فقط) کمتر استفاده می‌شوند و ترجیح داده می‌شود که از آن‌ها در زبان رسمی‌تر و ادبی‌تر استفاده شود. برای مثال، بیایید فرض کنیم که سریالی ترکی مربوط به قرن نوزدهم پخش می‌شود. شما در دیالوگ‌ها و متن این فیلم کلماتی چون «Ama» یا «Ancak» نمی‌شنوید، ولی لغاتی چون «Fakat» یا «Lakin» زیاد به گوشتان می‌خورد.

املای صحیح کلمه‌ی «Lakin» با حرف â است (Lâkin). با این اوصاف، هیچ‌ کلمه‌ای آنقدر شبیه دیگری نیست که معنی آن‌ها را اشتباه کنید. به همین دلیل، از حرف « â» استفاده نمی‌شود.

اگر «ama» در انتهای جمله قرار بگیرد، به معنی «though» (به هرحال) خواهد بود.

مثال‌ها:

Bu kadarı da fazla ama!
This is way too much, though

به هر حال این خیلی زیاد است

عبارت دیگری هم وجود دارد که با چهار کلمه‌ای که در بالا معرفی کردیم مترادف است. این عبارت «ne var ki» است. هرچند، این عبارت معنی دیگری هم دارد که آن را می‌توانید در مثال زیر مشاهده کنید:

Oraya gittim ne var ki sizi göremedim
I went there but (surprisingly) I couldn’t see you

من به آنجا رفتم اما ( به طور شگفت‌آوری) نتوانستم تو را ببینم.

Madem, Madem ki (Since)

این کلمه در زبان انگلیسی به عبارت «seeing that» ترجمه می‌شود. اولین a در کلمه‌ی Madem کشیده‌ و طولانی تلفظ می‌شود. هر دو کلمه (Madem و Madem ki) کاربرد زیادی دارند و معنای کاملا یکسان دارند.

Madem ki bilmiyorsun, neden fikir belirtiyorsun.
Seeing that you don’t know, why are you saying a lot?

با اینکه می‌دانی چیزی نمی‌دانی، چرا زیاد صحبت می‌کنی؟

Ne … ne … ne (Neither nor)

شاید کمی عجیب به نظر برسد ولی این ترکیب در زبان ترکی استانبولی بسیار پرکاربرد و رایج است. شما می‌توانید بدون اینکه قوانین دستوری زیادی را در نظر بگیرید، از آن برای هر فعل و اسمی استفاده کنید. بنابراین، لطفا برای یادگیری آن کاملا توجه و تمرکز کنید.

مثال‌ها:

Ne sever, ne nefret eder.
S/he neither likes, nor hates.

او نه دوست دارد نه متنفر است.

میزان استفاده از کلمه‌ی «ne» در جمله محدود نیست.

Ne sever, ne söver, ne nefret eder.
S/he neither likes, nor damns, nor hates.

او نه دوست دارد، نه لعنت می‌فرستد، نه متنفر است.

اگر با این حرف ربط جمله‌ای طولانی بسازید، معمولا به آخرین «ne»‌ ، «De/da» اضافه می‌شود (البته اجباری در انجام آن نیست).

Ne sever, ne söver, ne de nefret eder.
S/he neither likes, nor damns, nor hates.

او نه دوست دارد، نه لعنت می‌فرستد، نه متنفر است.

Ne ekmek almışsınız ne de su.
(I see that) You bought neither bread nor water.

میبینم که نه نان خریدی نه آب.

Ne okumak beğenirler, ne de kitap.
They neither likes ‘reading’, nor book.

ترجمه‌ی تحت‌الفظی: آن‌ها نه خواندن را دوست دارند نه کتاب را.

Gerek … Gerek (se)

الگوی این حرف ربط خیلی شبیه «Ne…Ne…» است. شما ممکن است جملاتی پیدا کنید که در آن‌ها آخرین «Gerek» به عنوان «Gerekse» (Gerek+ise) به کار رفته باشد. معادل انگلیسی این لغت هنوز همان معنی را پوشش نمی‌دهد ولی برای آن می‌توان «whether ….or….» (یا این…..یا ……) را در نظر گرفت. کلمه‌ی Gerek از فعل «Gerekmek» گرفته شده است و معنی آن «نیاز داشتن» (to require) است.

Gerek emekli gerekse çalışan kişilere iş imkanı
Job opportunity to the retired or the employee

فرصت‌های شغلی برای بازنشسته‌‌ها یا کارمندان

احتمالا متوجه شده‌اید که این حرف ربط در متن‌های ادبی ترکی استانبولی مورد استفاده قرار می‌گیرد. شما باید معنی را یاد بگیرید، اما استفاده‌ از آن‌ها در مکالمات روزانه واجب نیست.

Hem … Hem (de)

کلمه‌ی «hem» (هم) از زبان فارسی گرفته شده است. این کلمه تا حد زیادی با کلمات «Da/De» مترادف است. برخلاف حرف ربط Gerek، این حرف ربط در زبان ادبی و مکالمات روزمره زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. معادل معنایی این کلمه در زبان انگلیسی «both …and …» است.

Bu tür bağlaçlar hem günlük konuşmalarda hem de edebi dilde bolca kullanılmaktadır.

این حرف ربط هم در زبان ادبی ترکی استانبولی و هم در مکالمات روزمره کاربرد بسیار زیادی دارد.

حروف ربط زیادی وجود دارد که به کلماتی که ما یادگرفته‌ایم شبیه هستند. از آنجا که شباهت آن‌ها بسیار زیاد است، در ادامه به طور مختصر این کلمات را هم معرفی می‌کنیم.

İster … İster(se)

در زبان انگلیسی «either …or »

İster buraya gelsinler ister eve gitsinler.
They can (either) come here or go home, doesn’t matter.

آن‌ها می‌توانند یا به اینجا بیایید یا به خانه بروند، هیچ فرقی نمی‌کند (مهم نیست).

Ha … ha … (both …and…)

Ha kazanmışsın ha kaybetmişsin, sen benim değerli kızımsın.
lit. You won or you lost (doesn’t matter) you are my precious daughter.

ترجمه تحت‌الفظی: یا برنده شدی یا بازنده (مهم نیست)، تو دختر گرانبهای من هستی.

Ha elma ha armut
Both apple or pear

هر دو، سیب یا گلابی

Ya … Ya (da) …

در زبان انگلیسی «….or….»

Ya trene bineriz ya da uçağa bineriz.
We travel either on train or plane.

ما یا با قطار سفر می‌کنیم یا با هواپیما.

ise

ترجمه‌ی صحیح این کلمه را بیشتر اوقات می‌توان «if it is» در نظر گرفت. اگر این کلمه بعد از یک اسم در جمله قرار بگیرد، به اسم تاکید می‌کند. گاهی این کلمه با معنی «whereas» به کار می‌رود که مثال آن را هم می‌توانید در جمله‌ی سوم ببینید.

مثال‌ها:

Sen ise kendini kandırıyordun
And you, you were fooling yourself.

و تو، تو خودت را احمق جلوه می‌دهی.

Yazmayı ve okumayı severim; okulu ise hiç sevmiyorum
I like writing and reading. School, however, I really dislike.

من خواندن و نوشتن را دوست دارم. هرچند از مدرسه خوشم نمی‌آید.

Kedi memeli bir hayvandır, kaplumbağa ise yumurtalı.
Cats are mammals whereas turtles are ovipara.

گربه‌ها پستاندار هستند در حالی که لاک‌پشت‌ها تخم‌گذار هستند.

Ki

حرف ربط «Ki» در زبان ترکی استانبولی بسیار کوچک ولی پرکاربرد است که از زبان فارسی و در قرن سیزدهم قرض گرفته شد و باعث شد زبان ترکی استانبولی تغییراتی داشته باشد و قابلیت‌های جدیدی پیدا کند. پروفسور Lewis در این زمینه اظهار دارد که با ورود این حرف ربط از زبان فارسی به زبان ترکی، دری به سمت الگوی ساختاری جمله در زبان‌های هندو-اروپایی باز شد که در موارد زیادی کاملا متضاد و برعکس الگوی ادبی زبان ترکی استانبولی بود. قوانین و ساختار‌ دستوری زبان عربی و فارسی طی سال‌ها تعاملات فرهنگی، وارد زبان ترکی شده‌اند. به همین دلیل زبان ترکی، خصوصا در شعر و ادبیات، انعطاف‌پذیری زیادی دارد.

مثال‌ها:

Korkarım ki* telefonunu kaybettim.
I am afraid that I lost your phone.

می‌ترسم تلفنت را گم کنم.

Elbette ki erken gelecekler.
Of course that they will come early.

البته که آن‌ها خیلی زود می‌آیند.

Susmalısın ki duyalım. (Duymamız için susman gerekiyor)
we need you to be quiet to hear

می‌خواهیم ساکت باشی تا بتوانیم بشنویم.

Çalışmalısın ki başarasın. (Başarmak için çalışmalısın)
You should work/study so as to succeed.

شما باید کار/مطالعه کنید تا موفق شوید.

Odaya bir girdik ki her şey darmadağın.
We entered the room and (we have found that) everything is all over the place.

ما وارد اتاق شدیم و (فهمیدیم که) همه چیز روی زمین پخش شده است.  

Öyle kötü ki yenmesi imkansız.
It is too unsavory that it is impossible to eat.

آنقدر بی‌مزه است که نمی‌شود آن را خورد.

Perhiz yapmalısın ki kilo veresin.
You should diet so that you can lose kilo.

بهتر است رژیم بگیری تا وزن کم کنی.

عبارت «I am afraid» در زبان ترکی به جمله‌ی «Korkarım ki» ترجمه می‌شود. هرچند، شما زیاد نباید این عبارت را در زبان ترکی استانبولی بیان کنید. بهتر است به جای آن بگویید «Sanırım» یا «Galiba». متاسفانه، در فیلم‌های دوبله شده به زبان ترکی یا زیرنویس‌ فیلم‌های سینمایی به زبان ترکی، چنین ترجمه‌ی عجیب‌وغریبی به چشم می‌خورد. اگر می‌خواهید با تماشای فیلم‌ و سریال‌های زیرنویس‌دار یا دوبله‌ شده یک زبان خارجی یاد بگیرید، باید حسابی حواستان را جمع کنید. بهتر است خود را در معرض مکالمات بومی‌زبان‌ها قرار دهید.

اگرچه «Ki» خیلی کلمه‌ی کوچکی به نظر می‌رسد و از دو حرف تشکیل شده است، ولی نباید در جمله نادیده گرفته شود. چون در بیشتر موارد این کلمه معنی جمله را به طور چشمگیری تغییر می‌دهد.

مثال‌ها:

ممکن است مثال‌های زیر را از قلم انداخته باشید.

Elbette ki erken gelecekler.
Of course that they will come early.

البته که آن‌ها زود خواهند آمد.

Elbette, erken gelecekler.
They will come early of course.

البته آن‌ها زود خواهند آمد.

نمی‌توانید این کلمه را حذف کنید:

Çalışmalısın ki başarasın.
You should study/work so you can succeed.

شما باید مطالعه کنید یا کار کنید تا موفق شوید.

Öyle kötü ki yenmesi imkansız.
It tastes incredibly bad so it is impossible to eat.

این (غذا) آنقدر بد است که نمی‌شود خورد.

البته در مثال‌های بالا، نه «Çalışmalısın, başarasın» و نه «Öyle kötü yenmesi imkansız’» دقیقا معنایی را که به آن تاکید می‌شوند ندارند.

Perhiz yapmalısın ki kilo veresin.
You should be on a diet so that you can lose weight

شما بهتر رژیم بگیرید تا بتوانید وزن کم کنید.

Perhiz yapmak
Be on a diet

رژیم داشتن

کلمه‌ی «perhiz» (پرهیز) لغتی فارسی است که این ‌روزها با وجود کاربرد زیاد «Diyet yapmak» یا «Diyete girmek» در زبان ترکی معاصر استفاده می‌شود.

Başkanın neresi doğru ki
Are there anything that the president doing right

آیا کاری هست که رئیس‌جمهور آن را درست انجام دهد؟

Eğer kebap yediysen -ki yediğine eminim- çok lezzetli olduğunu bilirsin.
If you have eaten kebap -well, surely you did- you’d know how delicious it is.

اگر کباب خورده باشید، که قطعا خوردید، می‌دانید که چقدر خوش‌طعم است.

Çünkü (Şundan dolayı)

معادل این کلمه در زبان انگلیسی «Because» است. کاربرد این کلمه هم خیلی شبیه «Because» است.

Kitabı okumadım çünkü yazar çok yanlı yazıyor.
I didn’t read the book because the author writes very non-objectively.

این کتاب را نخواندم چون نویسنده آن را بی‌هدف نوشته است.

در مثال بالا، با اینکه شکل نوشتاری و املای این کلمه «Çünkü» است، در اکثر درس‌های املایی تاکید می‌شود که آن را به شکل «Çünki» تلفظ کنید. پس در مکالمات باید آن را به شکل «Çünki» تلفظ کنید.

Diğer taraftan

این عبارت به معنی «از سوی دیگر» (on the other hand» است. حتی یک جایگزین هم برای آن وجود دارد: «Öte yandan». این دو عبارت در معنی تفاوت زیادی ندارند.

Diğer taraftan, halk protesto ediyordu.
On the other hand, the society was protesting.

از سوی دیگر، جامعه در حال اعتراض بود.

Bir yanda sen, öte yanda annem.
On one side, you, on other side, my mother.

از یک طرف، تو و از طرف دیگر مادرم

این حرف ربط با معنی «in addition» (به علاوه) هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

Bi taraftan okuyorum diğer taraftan mektubu yazıyorum.
I read, in addition to that, I write the letter.

من می‌خوانم، علاوه بر آن، نامه هم می‌نویسم.

در این جملات، عبارت «Diğer taraftan» می‌تواند جایگزین عبارت «Öte yandan» باشد. اما این دو عبارت حتی ذره‌ای هم در معنی تفاوت ندارند.

Yoksa

عبارت «Yok+ise(sa)» با معنی «if not» و «Or» مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته عبارت « Aksi takdirde » هم وجود دارد که ضرب‌المثلی قدیمی است و با کلمه‌ی «Yoksa» مترادف است.

Bunu mu alsam yoksa şunu mu?
Should I buy this, or that?

آیا من باید این را بخرم یا آن را؟

Yap şunu! Yoksa ben yapacağım.
Do it! Or I am doing to do it.

انجامش بده!‌ یا من انجامش می‌دهم.

بیشتر بخوانید: Var and Yok در زبان ترکی استانبولی