«شماره تلفنتون چنده آقا؟» بلافاصله پس از طرح این پرسش متوجه شدم که شماره تلفنم را به خاطر ندارم. چند روز پیش بارها و بارها آن را برای خودم تکرار کرده بودم و حتما جایی در گوشه ذهنم بود؛ اما نمی‌توانستم به آن دسترسی پیدا کنم. واقعا برایم خجالت‌آور بود که مجبور شدم برای پیدا کردن شماره تلفنم به دفترم مراجعه کنم.
هرکسی که تا به حال سعی کرده اطلاعاتی را به خاطر بسپرد با این قبیل مشکلات آشنایی دارد. علیرغم تکرار زیاد و به خاطر سپردن در حافظه کوتاه مدت، نگهداشتن اطلاعات در حافظه بلند مدت کاری بس دشوار است. با این که به نظر می‌رسد حافظه بلند مدت ظرفیت زیاد و نامحدودی برای ذخیره اطلاعات دارد باز هم به خاطر سپردن مطالب در این بخش از حافظه به نظر سخت و دشوار می‌رسد.
فراموشی
اصلا چرا اطلاعات را فراموش می‌کنیم؟ بر اساس نظریه زوال در صورتی که به طور مرتب از اطلاعاتی که به خاطر سپرده‌ایم استفاده نکنیم این اطلاعات کم کم از حافظه ما پاک میشوند. نظریه دومی هم وجود دارد که می‌گوید اطلاعات در واقع در حافظه ما باقی می‌مانند، اما دیگر قادر به دسترسی یه آنها نیستیم. ایده «فراموشی وابسته به نشانه» بر اساس تجربیاتی است که در آن، فرد لیست لغات محفوظ را فراموش کرده است، اما با دادن اطلاعات صحیح می‌تواند آنها را مجددا به خاطر بیاورد. نها با یک نشانه (مثل جمله«یک میوه است» برای به خاطر آوردن کلمه «هلو») عملکرد زبان‌آموزان به طرز قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرد.
پیامدهای فراموشی برای معلمان
به عنوان معلم باید این موضوع را در نظر بگیریم و با پیدا کردن راهکارهایی به زبان‌آموزان کمک کنیم با زوال حافظه مقابله کنند و توانایی به یادآوردن را در خود تقویت کنند. همچنین لازم است به دنبال شیوه ای باشیم که فرآیند حفظ کردن و همینطور به خاطر آوردن اطلاعات را جالب و به یادماندنی‌تر کنیم.
شیوه آموزش به یادماندنی
راه‌های زیادی برای جالب‌تر کردن فرآیند یادگیری برای زبان‌آموزان وجود دارد. استفاده از تصاویر، داستان‌ها و مطالب جالب به حافظه کمک می‌کند و به زبان‌آموزان فرصت می‌دهد تا لغات جدید را در تکالیف اختصاصی و جالب تمرین کنند. بر اساس این ایده، اگر از زبان‌آموز خواسته شود اطلاعات جدید را شخصا بررسی و ارزیابی کند، با رویکرد عمیق‌تری با زیان برخورد می‌کند و توانایی بیشتری برای به خاطر سپردن اطلاعات در حافظه بلند مدت خواهد داشت. این روش در تکنیک‌های guided discovery techniques که در آن، زبان‌آموزان باید معنی لغت را (با کمک و راهنمایی معلم) کشف کنند و فرآیند یادگیری را خودشان انجام دهند هم بسیار موثر و کاربردی است.
بازیابی
با فرصت دادن به زبان‌آموزان برای مرور لغات در کلاس می‌توانیم در حفظ کردن اطلاعات به آنها کمک کنیم. این کار را می‌توان در ابتدا یا انتهای درس با شیوه‌ای جالب و سرگرم کننده انجام داد. به طور مثال نگهداری فلش کارت ایده بسیار خوبی برای یادگیری لغات است. من دوست دارم کلاس را به دو گروه 4 یا 5 نفره تقسیم کنم و به آنها یک دسته کارت خالی بدهم. در پایان درس یا هفته با همفکری همه (brainstorm) تمام لغات را روی تابلو می‌نویسم و از هر گروه می‌خواهم لغات را روی کارت‌هایشان بنویسند. بعد هرهفته کارت‌ها را جمع می‌کنم و از آنها می‌خواهم خودشان را به صورت گروهی یا دو نفره محک بزنند: لغات را دسته بندی کنند، برای انتخاب‌هایشان دلیل بیاورند و حتی با به اشتراک گذاشتن کارت‌ها و جمله سازی با لغات روی کارت، داستان بسازند. یا تشویق زبان‌آموزان برای بازیابی لغات در جلسات بعدی و استفاده مکرر از آنها، می‌توانیم با اثرات فراموشی مقابله کنیم.
آموزش زبان‌آموز
بار مسئولیت اصلیِ حفظ کردن اطلاعات جدید روی دوش زبان‌آموزان است. برخی از آنها ممکن است متوجه این موضوع نباشند و حتی اطلاعی از بهترین روش برای کمک به حافظه نداشته باشند.
بنابراین لازم است که در طول کلاس به اهمیت استراتژی‌های یادگیری بپردازیم. در مورد دشواری‌های به خاطرسپردن و راه‌حل‌هایی که دارند با زبان‌آموزان صحبت کنید. برای این کار می‌توانید از روش‌های زیر کمک بگیرید:
- در طول کلاس، در تکالیف خانه یا موارد دیگر از لغات جدید استفاده کنید.
- در مطالبی که می‌خوانید یا گوش می‌دهید ، به دنبال لغات و عباراتی که می‌خواهید یاد بدهید بگردید.
- با استفاده از لغات و عباراتی که می‌خواهید آموزش بدهید پاراگراف یا داستان‌های کوتاه بسازید.
- با استفاده از لغات جدید جملاتی شخصی، در مورد زندگی‌تان، بسازید.
- لغاتی که می‌خواهید آموزش دهید و همینطور جمله‌های نمونه را در دفترچه کوچکی بنویسید. به این ترتیب می‌توانید هرجا می‌روید آن را همراه داشته باشید و وقتی چند دقیقه وقت آزاد داشتید (مثلا وقتی منتظر اتوبوس هستید)، حافظه‌تان را امتحان کنید.
بهتر است به زبان‌آموزان خاطرنشان کنید که باید لغات را خودشان در فواصل منظم مرور کنند، مثلا روز بعد، سپس دو روز دیگر و بعد چهار روز دیگر و آخر هفته و ….
یادداشت برداری و ذخیره لغات
کمک به زبان‌آموزان در مرتب کردن یادداشت‌هایشان می‌تواند در مطالعه بهتر آنها موثر باشد. حتی می‌توانید شیوه‌های جایگزین برای سازماندهی دفترچه لغات را به آنها یاد بدهید (استفاده از نمودار، درخت لغات یا bubble networks) و از آنها بخواهید روش‌هایی که به نظرشان مفیدتر هستند را با هم مقایسه کنند. همچنین مزایای استفاده از مواردی مثل رونویسی، معنی کردن، جملات نمونه، حروف اضافه و اهمیت یادگیری لغات از طریق پیدا کردن ارتباط معنایی را به آنها گوشزد کنید.
جمع بندی
با استفاده از تمامی این شیوه‌ها، می‌توانیم به شاگردانمان کمک کنیم با تکلیف دشوار حفظ کردن لغات بهتر کنار بیایند. و خدا را چه دیدی! شاید یک روز من هم توانستم شماره تلفنم را به خاطر بیاورم!
نظر خود را با ما در میان بزارید