منظور از جهت فعل چیست؟
جهت فعل “Voice” که نام دقیق‌تر و تخصصی آن “Diathesis” است عنوان یکی از مباحث گرامری است که در منابع فارسی اغلب با نام “وجه” از آن یاد میشود و دو زیر شاخه اصلی آن را وجه معلوم و مجهول می‌دانند. اما من در مباحث گرامری که به تشریح آن‌ها می‌پردازم واژه “Aspect” را با معادل «وجه» و واژه “Voice” را با معادل «جهت فعل» برای شما تشریح کرده‌ام. جهت فعل در واقع رابطه‌ی فعل و نهاد (کننده و آغازگر یک فعل یا رویداد) را در یک جمله تعریف می‌کند. اگر بخواهیم نگاه دقیق‌تری به قضیه داشته باشیم باید بگویم که جهت فعل تشریح‌کننده‌ی چگونگی بیان فعل با توجه به جایگاه نهاد در جمله است. ممکن است کمی تعاریف برایتان سخت جلوه کنند اما نگران نباشید در ادامه همه چیز برایتان روشن خواهد شد.
همانطور که پیش از این اشاره کردم دو جهت عمده برای فعل وجود دارد: جهت معلوم و جهت مجهول. ولی شاید ندانید که جهت سومی هم برای فعل وجود دارد که در اکثر منابع هیچ اشاره‌ای به آن نمی‌شود؛ البته دلیل اشاره نکردن به آن این است که شکل فعلی مشخص و حتی تعریف معینی برای آن وجود ندارد. جهت سوم با نام «جهت میانه» شناخته میشود که در انتهای این مقاله به آن می‌پردازیم.
خب بیایید همین ابتدای کار با سه مثال از این جهت‌های فعلی شروع کنیم تا در ادامه بیشتر با این مبحث آشنا شویم:
| او یک رمان نوشت. (جهت معلوم) | “She wrote a novel.” (active voice) |
| خانه توسط زوجی مسن خریداری شد. (جهت مجهول) | “The house was purchased by an elderly couple.” (passive voice) |
| گربه خودش را لیسید. (جهت میانه) | “The cat licked itself.” (“middle” voice) |
جهت معلوم
زمانی که نهاد یا همان “Agent” (شخص یا چیزی که فعل را انجام می‌دهد) در نقش فاعل یا همان “Subject” جمله باشد، در واقع فعل جهت معلوم دارد. جهت معلوم مرسوم‌ترین جهت در زبان انگلیسی است که در برخی منابع از آن با نام «جهت پیش فرض» نام برده شده است. نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که تمام جملات معلوم نیاز به مفعول ندارند اما اگر مفعولی برای جمله معلوم وجود داشته باشد بایستی بعد از فعل که خود بعد از نهاد می‌آید، آورده شود. به چند مثال که نمونه‌هایی از جهت معلوم هستند با دقت توجه کنید:
| پسر بچه یک آهنگ خواند. (مفعول: آهنگ) | “The boy sang a song.” (with an object, a song) |
| دارم یک فیلم تماشا می‌کنم. (مفعول: فیلم) | “I am watching a movie.” (with an object, a movie) |
| ویوین خیلی خوب می‌خواند. (بدون مفعول) | “Vivian sings well.” (without an object) |
جهت مجهول
زمانی به جملهای مجهول گفته میشود که فعلی در مورد فاعل جمله رخ دهد. به لحاظ ساختاری جهت مجهول بالعکس جهت معلوم است. در جملات مجهول در واقع مفعول جایگاه فاعل جمله را در اختیار میگیرد و بدین ترتیب پیش از فعل که خود پیش از نهاد واقع شده است، قرار میگیرد. فعل جملات مجهول به شکل قسمت سوم فعل اصلی یا همان وجه وصفی مجهول یا بهعبارتی “Past Particple” است که پیش از آن از اشکال مختلف فعل “be” استفاده میشود. همچنین در جملات مجهول از حرف اضافه “by” استفاده میشود تا به نهاد یا عامل اصلی فعل اشاره شود. خب بهتر است با هم به چند مثال نگاهی بیندازیم تا کمی داستان برایمان واضح‌تر شود.
| انجی فردا شب یک قعطه‌ی معروف پیانو را اجرا خواهد کرد. (جهت معلوم) | “Angie will perform a famous piano piece tomorrow night.” (active voice) |
| قطعه‌ی معروف بر روی پیانو فردا شب توسط انجی اجرا خواهد شد. (جهت مجهول) | “A famous piano piece will be performed by Angie tomorrow night.” (passive voice) |
| تا همین حالا هزاران نفر کتاب جدید او را خوانده‌اند (جهت معلوم) | “Thousands of people have already read his new book.” (active voice) |
| کتاب جدید او تا همین الات توسط هزاران نفر خوانده شده است. (جهت مجهول | “His new book has already been read by thousands of people.” (passive voice) |
اگر به جملات بالا دقت کرده باشید، متوجه شده‌اید که زمانی که جملهای معلوم را به جهت مجهول تبدیل می‌کنیم، مفعول جمله معلوم فاعل جدید جمله مجهول میشود و همزمان نهاد یا عامل اصلی فعل به مفعول حرف اضافه تبدیل میشود. نکته‌ی دیگری که در مورد جملات مجهول وجود دارد این است که جهت مجهول برخلاف جهت معلوم نیازی به نهاد ندارد؛ اصلا برای چه یک جمله مجهول می‌سازیم؟ ما زمانی یک جمله مجهول می‌سازیم که تنها فعل اتفاق افتاده برای خودمان یا مخاطبمان اهیمت دارد نه کننده‌ی آن؛ در واقع وقتی می‌گوییم: «هزاران حیوان کشته شدند.» اینکه چه کسی یا چه چیزی باعث کشته شدن حیوانات شده است برای ما و مخاطبمان اهمیت چندانی ندارد، آنچه مهم‌تر است خود کشته شدن حیوانات است. البته می‌توان با آوردن حرف اضافه “by” در جملات مجهول از نهاد نیز استفاده کرد و مانعی ندارد. صرفا بهتر است بدانید که جملات مجهول به چه منظور ساخته می‌شوند و اگر قرار است از نهاد در جمله مجهول استفاده کنیم بهتر است جمله‌مان را در قابل جهت معلوم بیان کنیم یا بنویسیم. به مثال‌های زیر توجه کنید:
| لامپ در سال ۱۸۸۰ توسط توماس ادیسون به ثبت اختراع رسید. (همراه با نهاد) | “The light bulb was patented by Thomas Edison in 1880.” (with agent) |
| لامپ در سال ۱۸۸۰ به ثبت اختراع رسید. (بدون نهاد) | “The light bulb was patented in 1880.” (without agent) |
جهت میانه
اصطلاح جهت میانه در واقع بیانگر نوعی از جهت فعل است که تلفیقی از جهت معلوم و مجهول است. جهت میانه در زبان انگلیسی تعریف مشخصی ندارد؛ یعنی فعل در جهت میانه فرم خاصی ندارد. در اکثر جملات با جهت فعل میانه، نهاد، کنش فعل را به خودی خود اجرا می‌کند. از آنجایی که فرم فعلی خاصی برای جهت میانه وجود ندارد، افعال معمولا با یک ضمیر انعکاسی همراه میشود. به چند مثال در ادامه توجه کنید:
| دوستم قبل از این که بیرون برویم ظاهر خودش را در آینه بررسی می‌کند. | “My friend always checks herself in the mirror before we go out.” |
| سگ دم خودش را گاز گرفت. | “The dog bit itself on the tail.” |
از جهت میانه برای بیان افعال لازم یا “Intransitive” استفاده میشود. از حیث قواعد نحو، این افعال ظاهر جهت معلوم را دارند؛ یعنی ابتدا نهاد و سپس فعل آورده میشود اما به لحاظ عملکرد بیشتر به جهت مجهول شباهت دارند. به عبارت دیگر علی رغم حضور نهاد در ابتدای جمله، این فعل است که بر روی نهاد اجرا میشود. به مثال‌های زیر توجه کنید:
| لازانیا چند ساعت در فر پخته است. | “The lasagna cooked in the oven for several hours.” (The verb cook is acting upon the agent lasagna.) |
| دوچرخه بدون اینکه نشان دهد خراب شد. | “The bicycle broke without warning.” (The verb break is acting upon the agent bicycle.) |
سخن پایانی
احتمالا این اولین باری بود که بطور تخصصی با مبحث جهت افعال یا همان اصطلاح رایج وجه معلوم و مجهول مواجه شدید. در بیشتر منابع آموزشی بیش از اینکه به ماهیت جهت معلوم و مجهول پرداخته شود ساختار آن در زمان‌های گوناگون مورد بررسی قرار میگیرد و از آنجایی که ساختار در همه زمان‌ها یکسان است و برای آن فرمولی ثابت وجود دارد کمی ارائه آن را بیهوده جلوه می‌دهد. به همین جهت خواستم تا یکبار هم که شده این مبحث را بهمراه فلسفه‌اش بیاموزید. امیدوارم که خواندن این مطلب، دید بهتر و دقیق‌تری نسبت به جملات معلوم و مجهول بدست آورده باشید.
بیشتر بخوانید:آموزش مبحث Determiners یا معرف های اسم در گرامر زبان انگلیسی
بیشتر بخوانید: گرامر فعل در زبان انگلیسی انواع و مقایسه آن با حالت های دیگر
نظر خود را با ما در میان بزارید